کلسیم سولفات (به انگلیسی: Calcium sulfate) با فرمول شیمیایی CaSO۴ یک ترکیب شیمیایی با شناسه پابکم ۲۴۹۲۸ است. که جرم مولی آن ۱۳۶٫۱۴ g/mol میباشد. شکل ظاهری این ترکیب، جامد سفید است.در حالت طبیعی، سولفات کلسیم تصفیه نشده، سنگ سفید بلورین شفاف است.
این محصول بطور طبیعی در معادن گچ استخراج شده و در کارخانجات گچ طی حرارت دهی به گچ ساختمانی و انواع دیگر محصولات گچی تبدیل میگردد.
منبع: دانشنامه ویکی پدیا
خلاصه ای از مشخصات این ماده در جدول زیر موجود میباشد.
نامهای دیگر | |
شناساگرها | |
---|---|
CAS | 10034-76-1 (hemihydrate), 10101-41-4 (dihydrate) |
پابکم | 24928 |
کماسپایدر | 22905 |
UNII | E934B3V59H |
ChEBI | CHEBI:31346 |
شماره RTECS | WS6920000 |
Jmol-3D images | Image 1 |
خصوصیات | |
فرمول شیمیایی | CaSO4 |
جرم مولی | 136.14 g/mol (anhydrous) 145.15 g/mol (hemihydrate) 172.172 g/mol (dihydrate) |
شکل ظاهری | white solid |
بوی | odorless |
چگالی | 2.96 g/cm3 (anhydrous) 2.32 g/cm3 (dihydrate) |
دمای ذوب | 1460 °C (anhydrous) |
محلول در آب | 0.21g/100ml at 20 °C (anhydrous)[۲] 0.24 g/100ml at 20 °C (dihydrate)[۳] |
محصول حلالیت، Ksp | 4.93 × 10-5 (anhydrous) 3.14 × 10-5 (dihydrate) |
محلول در گلیسیرین | slightly soluble (dihydrate) |
اسیدی (pKa) | 10.4 (anhydrous) 7.3 (dihydrate) |
ساختار | |
ساختار بلوری | دستگاه بلوری راستلوزی |
ترموشیمی | |
-1433 kJ/mol[۴] | |
107 J·mol−1·K−1 [۴] | |
خطرات | |
برگه دادههای ایمنی ماده | ICSC 1589 |
EU Index | Not listed |
لوزی آتش | |
دمای اشتعال | Non-flammable |
ترکیبات مرتبط | |
کاتیونهای دیگر | |
مرتبط با desiccant | |
ترکیبات مرتبط |
گَچ
سنگ گچ کلسیم سولفات آبدار طبیعی است و در چندین فرم بلوری یافت میشود که در داشتههای خاکی پوسته جامد کره زمین به فرم قشرهای نسبتاً ضخیم و کلفت فراوان است که آن را از دل زمین بیرون میآورند و مورد بهکارگیری قرار میدهند.
گچ را پس از استخراج از معدن مانند آهک به کوره میبرند و تا دمای نزدیک به ۱۸۰ درجه سانتیگراد گرما میدهند تا شماری از مولکولهای آب تبلورش را از دست بدهد وبه فرم گچ قابل بهکارگیری به عنوان مصالح ساختمانی و قالب گیری درآید. معمولاً گچ را با آسیابهای مخصوص به صورت پودر در می آورند و در کیسه ها یا به صورت فله به فروش می رسد . پودرهای گچ مرغوب باید کوچکتر از 0.15 میلی متر باشد . در اکثر موارد ترکیب گچ و آب خالص برای کاربدهای مختلف استفاده می شود هر چند در موارد نیاز با اضافه کردن مقداری مواد مختلف می توان زمان سفت شدن آن را کاهش داد . مثلاً با اضافه کردن 1% نمک طعام به مخلوط گچ و آب زمان سفت شدن آن زیاد می شود و اگر میزان نمک بیش از 4 درصد شود زمان سفت شدن زیاد می شود ( تا 30 دقیقه ) .
2CaSO4 · 4H2O → 2CaSO4 · H2O + 3H2O (به صورت بخار متصاعد میشود).
رنگ گچ به فرم طبیعی سفید بوده و ممکن است به دلیل ناخالصیهای مواد آلی رس و اکسید آهن به رنگهای خاکستری، خاکستری مایل به آبی، صورتی یا زرد دیده شود. سنگ گچ دارای سیستم تبلور منوکلینیک، وزن مخصوص ۳۲/۲ و سختی ۵/۱ تا ۲ میباشد. ژیپس مورد بهکارگیری با سنگ گچ به فرم تودهای بلوریشده که به فرم دانههای ریز و درشت است؛ در اسید کلریدریک و آب گرم به فرم محلول در میآید. سنگ گچ خالص دارای ۹/۲۰ درصد آب ترکیبی و ۶/۴۶ درصد SO3 و ۵/۳۲ درصد CaO است.
خلوص سنگ گچ بر پایه درصد کانی ژیپس در آن تعریف میشود. بر پایه انجمن استاندارد مصالح آمریکا (ASTM) دستکم خلوص مورد نیاز برای سنگ گچ در مواد صنعتی ۷۰ درصد ژیپس است در صورتی که بیشتر سنگ گچهای تجارتی و بازرگانی دارای ۷۵ تا ۹۰ درصد خلوص میباشند. نا خالصیهای موجود در سنگ گچ بیشتر شیل، رسها و کربنات کلسیم است و گاهی بازمانده کنشها و فعالیتهای حیاتی نیز در آن دیده میشود.
این واژه از فارسی میانه gač است که ریشهٔ نهایی آن نامعلوم است، ولی با واژههای اکدی gaṣṣu، آرامی gaṣṣā، عربی جصّ، لاتین gypsum، و یونانی باستان gýpsos مرتبط است.